Een berg rede

Lezing: Lucas 6:20-26
20Hij richtte zijn blik op zijn leerlingen en zei: ‘Gelukkig jullie die arm zijn, want voor jullie is het koninkrijk van God. 21Gelukkig jullie die nu honger hebben, want je zult verzadigd worden. Gelukkig wie nu huilt, want je zult lachen. 22Gelukkig zijn jullie wanneer de mensen jullie omwille van de Mensenzoon haten en buitensluiten en beschimpen en je naam door het slijk halen. 23Wees verheugd als die dag komt en spring op van blijdschap, want jullie zullen rijkelijk beloond worden in de hemel. Vergeet niet dat hun voorouders de profeten op dezelfde wijze hebben behandeld.
24Maar wee jullie die rijk zijn, jullie hebben je deel al gehad. 25Wee jullie die nu verzadigd zijn, want je zult honger lijden. Wee jullie die nu lachen, want je zult treuren en huilen. 26Wee jullie wanneer alle mensen lovend over je spreken, want hun voorouders hebben de valse profeten op dezelfde wijze behandeld.Het zijn woorden die raken.
In de Bergrede draait Jezus alles om.
In zijn tijd dachten de mensen:
Als het je goed gaat, dan is dat een zegen van God.
Dat het je goed gaat, dáár kun je aan zien dat God mét je is.
Als het slecht met je gaat, als je arm bent, of ziek,
dan is dat een bewijs dat God zich van je heeft afgekeerd.

Jezus zegt: het is precies andersom!
Gezegend ben je als je arm bent, als je honger hebt, als je lijdt.
Want God zal naar je omzien.
Troostvolle woorden.
Als je arm bent, als je lijdt, heeft God zich niet van je afgekeerd.
Weet dat God je ziet!

Maar dan komt er ook iets achter aan:
o wee als je rijk bent, als je verzadigd bent. Als je meer dan genoeg hebt!

Ik vind dat altijd moeilijk aan dit gedeelte.
Want dan denk ik: waarom zegt Jezus dit?
Is deze tekst bedoeld om mij ongemakkelijk te laten voelen?
Ik heb genoeg! Ik ben verzadigd.
Als ik iets wil hebben, dan kan ik het gewoon kopen in de winkel.

Voor ons is het niet altijd zichtbaar,
maar ook nu is het zeker niet gelijk verdeeld met de rijkdom in deze wereld.
Onze welvaart is gebouwd op de armoede van mensen ver weg.
Onze kleding, deze blouse bijvoorbeeld,
wordt gemaakt in landen waar mensen lange dagen maken, voor een klein loon.
Voor onze chocola krijgen boeren in Afrika geen eerlijke prijs.
Onze mobieltjes worden gemaakt met grondstoffen die worden gewonnen door mensen, kinderen soms,
die moeten werken in slechte, ongezonde, gevaarlijke omstandigheden.
We weten dat allemaal, en toch is het moeilijk om daar iets aan te veranderen.

Wat Jezus zegt, werkt twee kanten op.
Jezus wil laten zien dat God mensen die arm zijn, die honger hebben, die lijden, niet heeft vergeten.
Dat kun je soms wel denken.
Als je verhalen hoort, of beelden ziet,
van mensen die honger lijden,
die geraakt worden door natuurrampen,
die opgroeien op een plek waar ze geen kansen hebben.

Jezus spreekt juist díe mensen aan.
God heeft je niet verlaten.
Gelukkig ben je, want je zal het Koninkrijk van God erven.
Je zult verzadigd worden.
Je zult lachen!

Maar Jezus spreekt ook de rijken aan, de mensen die wél genoeg hebben.
Leef niet langs mensen heen die arm zijn, die honger hebben, die lijden.
Jouw welvaart is niet de gewoonste zaak van de wereld.

De woorden van Jezus zijn woorden waar je je ongemakkelijk over kunt voelen,
maar misschien is dat iets goeds.
Het zijn namelijk woorden die je in beweging willen zetten.
Als wij willen leven zoals God het wil,
dan kunnen we er niet zomaar bij langs leven dat er onrecht is.

Lied: Opwekking 334: 1 en 2 – Heer, Uw licht en Uw liefde schijnen

Lezing (door de lector): Lucas 6:27-30
27Tegen jullie die naar Mij luisteren zeg Ik: heb je vijanden lief, wees goed voor wie jullie haten, 28zegen wie jullie vervloeken, bid voor wie jullie slecht behandelen. 29Als iemand je op de wang slaat, bied hem dan ook de andere wang aan, en weiger iemand die je je bovenkleed afneemt ook je onderkleed niet. 30Geef aan ieder die iets van je vraagt, en eis je bezit niet terug als iemand het je afneemt.

Uitleg: Heb je vijanden lief

Heb je vijanden lief.
Keer je andere wang toe.
Het klinkt héél makkelijk, zoals Jezus dit zegt.
Maar om dat in de praktijk te brengen, is misschien wel één van de moeilijkste dingen die er zijn!
En is het niet veel te lief, wat Jezus zegt?
Wat áls iemand jou aanvalt, mag je dan niks terugdoen?
Om het heel actueel te maken:
nu Rusland Oekraïne is binnengevallen, moeten wij toekijken?
Mogen wij geen tanks sturen?

Het lijkt me ontzettend moeilijk om als politicus zulke keuzes te moeten maken.
Dat is denk ik ook de reden dat Duitsland zo heeft geaarzeld of ze tanks moesten sturen.
De keuzes die je maakt, gaan over leven en dood.
Als wij tanks sturen, dan worden daarmee mensen gedood.
Maar als wij niets doen, dan verliezen ook mensen hun levens, hun vrijheid.

Er zíjn mensen, in de loop van de geschiedenis,
die zich door de Bergrede hebben laten inspireren om een spiraal van geweld te doorbréken.
Iemand als Martin Luther King,
Die zich in Amerika heeft ingezet voor gelijke rechten voor mensen met een verschillende huiskleur.
Hij wilde voor zijn protesten heel expliciet geen geweld gebruiken.
En zijn droom van gelijkheid is voor een groot deel uitgekomen,
Ook al heeft hij dat zelf met zijn leven moeten bekopen.
Is hij zelf wel door geweld om het leven gekomen.
Op dit moment wordt niet alleen erg gevochten in Oekraïne.
Ook in Congo is veel geweld, een land in Afrika.
Het land is rijk aan grondstoffen, waar hard om gestreden wordt.
In Congo werken Rooms-Katholieken, protestanten en moslims samen om aan vrede te bouwen.
Afgelopen week was paus Franciscus bij hen,
om ze een hart onder de riem te steken.
Dat is bijzonder. Een roep om vrede, het doorbreken van een spiraal van geweld.

Heb je vijanden lief, zegt Jezus.
Bid voor wie je slecht behandelen.

Dat klinkt makkelijk, maar probeer het maar eens!
Kún je iemand liefhebben aan wie je een hekel hebt?

Iemand liefhebben betekent niet dat je diegene aardig moet gaan vinden.
Liefhebben is dat je diegene het goede toe wenst.
Dat je kwaad niet met kwaad beantwoordt.

Kun je bijvoorbeeld bidden voor een collega, of een buurman of buurvrouw,
die je niet kunt uitstaan?

Kun je bidden voor Russische soldaten?
Kun je bidden voor Poetin?
Kun je bidden voor rebellen in Congo?
Voor de taliban?
Voor het regime in Iran?

Wat Jezus zegt, klinkt lief,
Maar in werkelijkheid zet het alles op scherp.
Het gaat om de vraag: blijf je elkaar zien als mens?
Heb je vijand lief.
Zoek het goede voor de ander, ook als die niet het goede zoekt voor jou.

Lied: See the Love – The Brilliance
We luisteren naar het lied ‘See the Love’.
Het gaat over iemand die zegt:
Ik wil zo leven dat ik liefde zie om de mensen om mij heen,
Ook al is dat soms heel moeilijk.
Ik wil daar aan vasthouden.

Lezing (door de lector): Lucas 6:31-33
31Behandel anderen zoals je wilt dat ze jullie behandelen. 32Is het een verdienste als je liefhebt wie jullie liefhebben? Want ook de zondaars hebben degenen lief die hen liefhebben. 33En is het een verdienste als je weldaden bewijst aan wie weldaden bewijzen aan jullie? Ook de zondaars handelen zo.

Uitleg: Doe goed

Ook hier is wat Jezus zegt heel simpel, en tegelijk best wel moeilijk!

Ik zou mijn familie zó geld geven als ze dat nodig hebben, als ik op dat moment genoeg heb. Zonder er bij na te denken!
Zou ik dat óók doen voor iemand die ik níet zo goed ken,
die verder van me af staat?
Ook al heeft die het net zo hard, of misschien nog wel harder nodig?
Je familie is toch eigen.
Je familie helpen, dat doe je gewoon.
Jezus zegt: doe je dat alleen met je eigen mensen,
of ook met anderen?
Want iedereen zorgt voor zijn eigen mensen.

Ik moest denken aan een heel praktisch voorbeeld: het Paasontbijt in de kerk.
Je kan zeggen: zo’n Paasontbijt in de kerk, voor mij is dat niet nodig.
Ik wil dan lekker ontbijten met mijn gezin.
Laten we het maar afschaffen.
Maar ik vind het mooi dat het er is,
Want er zullen mensen bij zitten voor wie het heel fijn is dat het er is!
Een stukje gezelligheid, sámen Pasen beginnen,
Omdat je geen gezin hebt om dat mee te doen.

Hoe zou het zijn om tijdens Kerst een maaltijd te houden in de kerk voor mensen die op dat moment niemand hebben om naartoe te gaan?

Heb lief wie jou niet terug kan liefhebben, zegt Jezus.
Wie niets voor je terug kan doen,
Heb lief, als het je wat kost.

Lezing (door de lector): Lucas 6:34
34En is het een verdienste als je geld leent aan degenen van wie jullie iets terug verwachten? Ook zondaars lenen geld aan zondaars in de verwachting alles terug te krijgen.

Uitleg: Leen zonder iets terug te verwachten
Wat Jezus hier zegt is ook héél concreet.
Ik moet denken aan een bank.
Een bank leent geld uit om daar aan te verdienen.
Want een bank die geen winst maakt heeft geen bestaansrecht.
Als een bank het geld dat het uitleent niet meer terugvraagt, of terug krijgt, gaat-ie snel failliet!

Waarom zegt Jezus dan: leen zonder iets terug te verwachten?
Is het dan niet in feite géven?

Ergens gaat wat hij zegt in tegen hoe wij onze hele samenleving hebben ingericht!
Want bij ons is het: voor wat hoort wat.
Als je dat wil veranderen, dan moet je heel anders gaan kijken, heel anders gaan denken.
Zo is het Koninkrijk van God, zegt Jezus.
Dat ís heel anders dan hoe wij het doen.

Leen zonder iets terug te verwachten.
Help iemand zonder dat daar voor jou iets tegenover hoeft te staan.

Jezus zegt daarmee ook:
je moet niet té voorzichtig zijn met wat je geeft.

Je hoort wel eens mensen zeggen dat je niet naïef moet zijn als het gaat om geld geven.
Is geld geven altijd de juiste oplossing?
Als je een krantje koopt bij de straatverkoper, komt het geld dan wel goed terecht?
Of zit daar iemand achter die diegene daar heeft neergezet,
en die daar goed aan verdient?
Houd je het dan niet juist in stand?
Als ik aan giro 555 geef, blijft er dan niet veel te veel aan de strijkstok hangen?
Dat zijn allemaal goede vragen om te stellen.
Jezus zegt niet dat we naïef moeten zijn.

Wat Jezus zegt, komt hierop neer:
wees niet naïef in hoe je denkt, maar wel in wat je dóet.
Ook al héb je je twijfels,
ook al wéét je niet of je geld goed terecht komt, en bij de juiste persoon,
Als je een betere mogelijkheid hebt om iemand te helpen, doe dat,
Maar geef zonder iets terug te verwachten.
Zonder dat daar iets tegenover hoeft te staan.

Geven kan ook een manier zijn om controle uit te oefenen over een ander.
Dat is niet de bedoeling, zegt Jezus.
Geef, zonder daar iets voor terug te verwachten.

Lied: ELB 398 – Handen heb je om te geven

Lezing (door de lector): Lucas 6:35
35Nee, heb je vijanden lief, doe goed en leen geld aan anderen zonder iets terug te verwachten; dan zullen jullie rijkelijk worden beloond, en zullen jullie kinderen van de Allerhoogste zijn, want ook Hij is goed voor wie ondankbaar en kwaadwillig is.

Uitleg: Dan zullen jullie kinderen zijn van de Allerhoogste

Jezus zegt:
Als wij liefhebben aan wie we een hekel hebben,
als wij goed doen naar wie niets voor ons terug kan doen,
als wij geven zonder iets terug te verwachten,
Dan lijken we daarin op God!
Dan zullen jullie kinderen van de allerhoogste zijn.
Zoals kinderen op hun ouders lijken,
Zo zullen jullie lijken op God.

Want God heeft ons ook lief,
zelfs als wij Hem niet terug liefhebben.
God geeft ons het goede,
zelfs al kunnen wij Hem er niets voor teruggeven.

Dat mag de basis zijn van alles wat wij doen:
dat God ons eerst lief heeft,
dat alles wat wij hebben, wij hebben gekregen van God.
Meer dan rijk zijn, of dat mensen tegen ons opkijken,
of dat we alle schaapjes op het droge hebben,
mag het ons verlangen zijn om Zijn kinderen te zijn.
Om op Hem te lijken.

Liefhebben, het goede doen, geven zonder iets terug te verwachten,
Dat is het Koninkrijk van God.
Dat is waarvoor God ons heeft gemaakt.
Amen.